بررسی اثر ژن ها در کنترل صفات کمی ارقام برنج

هفت لاین و رقم محلی و خارجی برنج در سال 1375 با یکدیگر تلاقی و والدین و بخشی از بذور F1 آنها در سال 1376 کشت و گیاهان نسل اول با والدین خود تلاقی برگشتی داده شدند و ضمناً از طریق خود گشنی نسل F1 بذور نسل F2 تهیه گردید. در سال 1377 شش نسل والدین، نسل اول، دوم، تلاقی برگشتی 1 و 2 به صورت یک طرح کرتهای خرد شده با 3 تکرار کشت و صفاتی نظیر عملکرد دانه، ارتفاع بوته، تعداد پنجه در بوته، طول خوشه، تعداد دانه های پر و تعداد دانه های پوک در خوشه مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به اینکه میانگین مربعات فامیلها و نسلها درون فامیلها برای تمام خصوصیات از نظر آماری معنی دار بود، چنین استنباط می شود که تنوع ژنتیکی بالایی در مواد مورد بررسی وجود دارد. اطلاعات حاصل به روش ماتر و جینکز مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در اکثر فامیلها اثر افزایشی و غالبیت ژن ها به طور مشترک در توارث صفات (عملکرد دانه، ارتفاع بوته، تعداد پنجه و طول خوشه) دخالت داشتند، هر چند که در برخی از فامیلها اثر متقابل غیر آللی ژنها نیز مشاهده گردید. درجه غالبیت در اکثر فامیلها مبین تاثیر بیشتر اثر غالبیت و فوق غالبیت ژنها در کنترل برخی صفات (تعداد دانه های پر و پوک در خوشه) بود. برآورد میانگین توارث پذیری خصوصی برای 12 فامیل مورد ارزیابی بدین قرار بود: عملکرد دانه 46 درصد، ارتفاع بوته 37 درصد، تعداد پنجه در بوته 39 درصد، طول خوشه 38 درصد، تعداد دانه پر در خوشه 41 درصد و تعداد دانه پوک در خوشه 49 درصد بدین ترتیب شرایط برای گزینش لاینهای با صفات مطلوب در نسلهای در حال تفکیک، با تکیه بر اثر افزایشی ژنها در موارد معدود فراهم بوده و در مواردی که اثر غالبیت ژنها در شکل گیری صفات مورد ارزیابی نقش بیشتری داشتند (مثلا پنجه در بوته و تعداد دانه های پر و پوک در خوشه)، امکان تثبیت چنین صفاتی چندان زیاد نبوده و گزینش موفقیت آمیزی را نمی توان برای آنها انجام داد.